นักศึกษา : อยากให้อาจารย์พูดถึงประวัติเกี่ยวกับการใช้สีซึ่งเป็นลักษณะเด่นของวัฒนธรรมอินเดียที่เปลี่ยนไป

ดร.ประมวล : ความจริงได้พูดถึงเรื่องนี้ไปบ้างแล้ว ความคิดเกี่ยวกับเรื่องสีในประวัติศาสตร์ ผมขอยกตัวอย่างเพิ่มเติมอีกเรื่องก็แล้วกัน เช่น ตัวอย่างของชาวพุทธ เมื่อตอนที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้ ขณะที่พระองค์ทรงประทับอยู่ใต้ต้นโพธิ์หลังจากตรัสรู้แล้ว มีฉพรรณรังสี คำว่า"ฉพรรณรังสี"ก็หมายความว่า "ฉะ"ก็คือ"หก", "วรรณะ"ก็คือ"สี", "รังสี"ก็คือ"แสง" ก็คือมีแสงของสีหกสีเกิดขึ้นมา เรานึกถึงภาพ นึกถึงสีอย่างนี้ สีมีในจินตนาการแล้ว พอมีในจินตนาการแล้ว เราจะทำอย่างไรให้สีมันปรากฎออกมาชัดเจน ไม่ลบเลือน เพราะฉะนั้น เราก็จึงพยายามหาสิ่งที่จะนำมาใช้ มาทำให้เกิดเป็นสีอย่างนั้นขึ้น ดังนั้นการใช้สีจึงเกิดขึ้นมาด้วยความจำเป็น และความต้องการเชิงสังคมซึ่งมีความเชื่อเรื่องสีเข้ามา

ในกรณีของชาวฮินดูก็เช่นเดียวกัน เมื่อเขามีความเชื่อว่า สิ่งที่มันมีความหมายมันมีสีเป็นตัวบ่งบอก เขาจึงพยายามคิดค้นว่าจะทำอย่างไรให้มันเกิดสีนี้ เช่น เขาต้องการที่จะทำอย่างไรให้มันเกิดความหมายว่าสีนี้เป็นสัญลักษณ์ของพระผู้เป็นเจ้าแต่ละองค์ เพราะฉะนั้น เวลาจะสร้างรูปเคารพขึ้นมาก็ต้องให้มีสีไปปรากฎ ทำอย่างไรล่ะถึงจะให้มีสีที่คงทนแข็งแรง

ผมขอยกตัวอย่างกรณีที่มีคนไปค้นพบถ้ำอาชันตา และในถ้ำอาชันตา มีภาพจิตรกรรมฝาผนัง แล้วตอนวาดภาพจิตรกรรมฝาผนังที่ต้องการแสดงถึงฉพรรณรังสี มีคนสันนิษฐานตามภาพที่เหลืออยู่ว่า จะมีการสั่งเพื่อนำเข้าสีมาจากตะวันออกกลางมาใช้ในการเขียนภาพ เพราะถ้ำนั้นยังมีที่ผสมสี แสดงว่าต้องมีการโขก มีการผสมสี เพื่อทำให้เกิดสีครบทั้งหกสี

คือสีทั้งหกสี มีชื่อเรียกก็จริง แต่ลักษณะมันเป็นอย่างไร อันนี้ไม่ใช่เรื่องง่ายๆ พวกเราถ้านึกถึงฉพรรณรังสีไม่ออก ก็ไปดูธงชาติเนปาลก็แล้วกัน ธงชาติเนปาลคือธงชาติซึ่งต้องการให้มีสีหกสีปรากฎอยู่บนธงชาติ เพราะฉะนั้น กระบวนการที่จะทำให้มีสีที่เป็นรูปธรรม สีที่ทำให้ปรากฎอยู่บนวัตถุสิ่งของได้ครบ ต้องมีการคิดว่าเราจะเอาสีอะไรมาผสมกับอะไรจึงจะก่อให้เกิดสีนั้นสีนี้ กระบวนการคิดเรื่องสีจึงเป็นกระบวนการคิดอย่างละเอียดลึกซึ้ง เพราะมันมีความต้องการและความปรารถนาอย่างจริงจัง ในการที่จะใช้สีเพื่อสนองความเชื่อและความหมายแห่งชีวิตที่ตัวเองแสวงหา

ซึ่งต่างจากบางสังคม เราอาจจะไม่คิดอะไรมาก เช่นคนไทยเรา ไม่ได้คิดถึงสีอะไรมาก ดังนั้นเมื่อมีสีอะไรก็ย้อมไป อยู่ทางภาคเหนือหาพืชพันธุ์ต้นไม้อย่างนี้ได้ก็ย้อมสีนี้ แต่คนอินเดียกลับต้องคิด เพราะเวลาที่เขาจะทำพิธีกรรมอะไรบางอย่าง เขาจะต้องใช้สีให้มันเหมาะสมกับสภาพการณ์แห่งความเชื่อของเขา เพราะฉะนั้น จะต้องทำอย่างไรให้มันมีผ้าสีนั้นสีนี้แปลกๆขึ้น เพื่อเกิดความสมบูรณ์ ครบตามความเชื่อ

เวลาเราพูดถึงเรื่องสีของอินเดีย ยังแปลยากเหมือนกันบางทีในสีแต่ละสี ตอนหลังก็มีพัฒนาการทางด้านสีในวงการศิลปะ ละเอียดจนกระทั่งว่าไม่มีปัญหาเรื่องการแปล หมายความว่าคำเดิมๆของการแปล เช่นยกตัวอย่างเวลาพูดถึงสีพระเนตรของพระพุทธเจ้า ที่มีคำภาษาบาลีว่า"กาฬนีโล" อันนี้จะแปลเป็นสีอย่างไร บางคนก็บอกว่า"ดำ" บางคนก็บอกว่า"ดำเข้ม"หรือ"ดำจัด" นี่คือคำที่ปรากฎอยู่ในลักษณะของพระมหาบุรุษ พระพุทธองค์ทรงมีสีพระเนตรเป็น"กาฬนิล", "กาฬ"แปลว่า"ดำ", "นิล"แปลว่า"เขียว" เขียวกับดำมาผสมกันแล้วเป็นสีอะไร เอาเป็นว่ามันมีสีที่เราต้องตีความกัน นี่คือตัวอย่างของการคิดเพื่อทำให้มันปรากฎขึ้นมาเป็นรูปธรรม และแสวงหาสีให้มันครบตามความเชื่อ และการหาสีนี้ทำให้เกิดกระบวนการผลิต ซึ่งทำให้เป็นที่มาที่วัฒนธรรมอินเดียมีความหลากหลายด้านสีสันวรรณะที่อลังการไปด้วยสี

เครื่องแต่งกาย เครื่องประดับ จึงมีสีสันมากมาย แม้กระทั่งในทัชมาฮานซึ่งพูดถึงเมื่อสักครู่นี้ ถ้ายังเหลืออยู่สมบูรณ์ เพชรนิลจินดา คืออัญมณีหินสีต่างๆได้ถูกนำไปประดับครบทุกสี ซึ่งเป็นสีที่มีความหมายทั้งหมด แต่เสียดายว่าปัจจุบันได้ถูกแคะถูกขโมยไปหมดแล้ว ที่บริเวณหินอ่อน ถ้าใครมีโอกาสไปเดินให้ไปดูเลยนะครับ จะต้องมีเพชรนิลจินดาสีต่างๆหลากสีถูกประดับประดาตกแต่งไว้

นักศึกษา : ผมสังเกตว่าวัฒนธรรมของอินเดียยังมีความเข้มแข็งอยู่ในตัวเองจนถึงปัจจุบันซึ่งมองเห็นได้ อย่างเช่นที่ผมยังเห็นอยู่ตามตลาดพาหุรัด หรือตลาดโบ๊เบ๊ก็ยังมีคนอินเดียยังแต่งตัวคงเอกลักษณ์สีสันของตนอยู่ ผมอยากถามว่าเรื่องสีสันเหล่านี้มันมีผลกระทบกับไทยอย่างไรบ้างครับ

ดร. ประมวล : ผลกระทบต่อไทยนี้เป็นเรื่องโบราณ คือหมายความว่าในอดีต เราอยู่ในแถบที่ได้รับอิทธิพลจากวัฒนธรรมอินเดีย ไม่ใช่เฉพาะประเทศไทย แต่หมายรวมถึงทุกๆประเทศในแถบนี้ได้รับอิทธิพลจากอินเดียหมด เพราะมีศาสนาของชาวอินเดียเผยแพร่เข้ามาสู่ประเทศของเรา ไม่ว่าจะเป็นศาสนาพุทธหรือศาสนาพราหมณ์ เพราะฉะนั้น การเข้ามาของศาสนาก็ได้นำเอาความเชื่อ ค่านิยม แบบอินเดียเข้ามามีอิทธิพลในวิถีชีวิตด้วย

การเข้ามาในครั้งนั้น เข้ามาในสมัยที่อินเดียยังมีพลังของวัฒนธรรมก็คือ วิถีชีวิตและวัฒนธรรมของอินเดียยังมีพลังที่จะเข้าไปกำกับ และกำหนดวิถีชีวิตของคนในสังคมอื่นๆ แต่พอหลังจากอินเดียเริ่มเสื่อม คืออินเดียเริ่มเสื่อมตั้งต้นจากการที่ชาวอินเดียไม่สามารถที่จะต้านทานการบุกเข้ามาของกษัตริย์ในราชวงศ์โมกุลได้ ก็ทำให้มีการเข้ามาใหม่ของคนนอก ราชวงศ์โมกุลมาสถาปนาอาณาจักรขึ้นในอินเดีย มีเมืองอักกรา เมืองเดลลี พวกนี้เป็นเมืองหลวง นั่นก็คือความเสื่อมของวัฒนธรรมอินเดีย เพราะศาสนาอิสลามไม่ใช่ศาสนาของชาวอินเดียเดิม เป็นศาสนาที่มาจากข้างนอก

ช่วงเวลาตลอดที่กษัตริย์ราชวงศ์โมกุลเรืองอำนาจอยู่ในอินเดีย ก็ทำให้ชาวอินเดียเดิมที่เสื่อมล้าแล้ว ต้องแตกกระจัดกระจาย กระสานซ่านเซน เป็นราชา เป็นกลุ่มเล็กๆ อันนี้ก็ยังไม่ยับเยินเท่าไหร่ แต่เมื่อบริษัทค้าขายอินเดียตะวันออกของอังกฤษเข้ามา ในคริสตศักราชที่ 18 ตอนแรกก็เข้ามาค้าขายเฉยๆ มาตั้งสำนักงาน มาสร้างเป็นออฟฟิตเพื่อจะค้าขาย แถบเมืองท่าคือ กัลกัตตา บอมเบย์ แต่ต่อมา ประธานหรือผู้จัดการใหญ่ของบริษัท เห็นว่าถ้าไม่สามารถที่จะครอบงำคนอินเดียได้ ก็ทำธุรกิจยาก เพราะฉะนั้นสุดท้ายบริษัทการค้านี้จึงกลายมาเป็นผู้ปกครองอินเดียโดยไม่รู้เนื้อรู้ตัวในเวลาต่อมา

ชาวอังกฤษที่ว่านี้เห็นว่าวัฒนธรรมอินเดียเป็นอุปสรรคต่อการทำมาค้าขายและการแสวงหากำไร จึงพยายามเปลี่ยนแปลงให้พวกเขาเกิดความคิดความรู้สึกว่า อินเดียต้องเปลี่ยนให้เป็นอังกฤษหรือตะวันตกให้ได้ กระบวนการทำให้เป็นตะวันตก ได้เข้าไปทำลายสิ่งที่เรียกว่าระบบความเชื่อเดิมของอินเดียอย่างรุนแรงและมากมาย

ที่ใช้คำว่าอย่างรุนแรงและมากมาย หมายความว่า ทำให้ชาวอินเดียเกิดกระแสหรือค่านิยมที่ดูหมิ่นดูแคลนความเป็นอินเดียเอง ซึ่งเป็นความชาญฉลาดของชาวอังกฤษที่เขาได้จัดระบบการศึกษา ซึ่งทำให้คนชั้นสูงของอินเดียหันมาเรียนหนังสือแบบอังกฤษ และเมื่อคนเหล่านี้มาเรียนหนังสือแบบอังกฤษ ก็ได้รับการตอบแทนด้วยการให้มีฐานะตำแหน่งทางสังคมที่สูงขึ้น เพราะฉะนั้น คนที่มีฐานะทางสังคมก็ส่งลูกส่งหลานมาเรียนหนังสือในโรงแรียนแบบอังกฤษ หรือไม่ก็ส่งไปเรียนที่อังกฤษ ภายหลังก็กลับมาเป็นผู้นำทางสังคม. กระบวนการทำให้เป็นตะวันตกที่ว่านี้ ทำให้วัฒนธรรมอินเดียตกต่ำลงอย่างรวดเร็ว ต่ำลงหมายความว่ามีราคา มีความรู้สึกว่าสูงส่งลดน้อยลง

ในนโยบายการศึกษาของบริษัทอินเดียตะวันออก ระบุไว้ชัดเจนเลยว่าจะต้องเปลี่ยนความรู้สึก เปลี่ยนความเข้าใจแบบอินเดียโดยทำให้เป็นแบบตะวันตกให้ได้ มิฉะนั้นแล้วจะเป็นปัญหาในการปกครองดูแล โดยอังกฤษได้ยกสิ่งที่ตนเห็นว่าบกพร่องในวัฒนธรรมอินเดียขึ้นมาเป็นข้ออ้าง เพื่อให้ชาวอินเดียเห็นว่า นี่ไงสิ่งที่วัฒนธรรมอินเดียมีอยู่ เป็นสิ่งเลวร้าย

ผมขอยกตัวอย่างประกอบเช่น ชาวอังกฤษตำหนิและประณามประเพณีสาติอย่างรุนแรง สาติคือประเพณีที่ให้ผู้หญิงกระโดดเข้าไปในกองไฟเมื่อสามีเสียชีวิตลง อันนี้เป็นความเชื่อของชาวฮินดู ซึ่งต้องการทำเช่นนั้นเพื่อให้เหมือนกันกับพระนางสาติที่เป็นพระชายาของพระศิวะ ซึ่งพวกเราคงทราบประวัติตำนานธรรมอันนี้ เพราะฉะนั้น ผู้หญิงที่แต่งงานแล้วชาวอินเดียจึงประกอบพิธีกรรมนี้ ในสมัยที่อังกฤษเข้ามา อังกฤษพยายามจะชี้ให้เห็นว่า นี้เป็นประเพณีและวัฒนธรรมที่โหดร้าย รุนแรง ไม่เหมาะไม่ควรที่จะมีอยู่อีกต่อไป และชาวอินเดียที่ยึดถือประเพณีนี้อยู่ใช้ไม่ได้แล้ว

นี่เป็นตัวอย่าง ซึ่งได้กระทำกับสิ่งอื่นเกี่ยวกับวัฒนธรรมอินเดียให้ตกต่ำลงไปด้วย เพราะฉะนั้นกระบวนการคิดเรื่องต่างๆทุกเรื่อง จึงถูกทำให้มีพลังน้อยลงๆ จนกระทั่งสุดท้ายกลายมาเป็นสิ่งที่เรียกว่าเกือบไม่มีพลังในการกำกับหรือควบคุมดูแลชาวอินเดียในด้านวิถีชีวิต เพราะพวกเขารู้สึกว่า การคิดแบบนั้นมันล้าหลัง ล้าสมัย

การคิดแบบชาวอังกฤษที่ปกครองดูแลเป็นสิ่งที่ดีกว่า ดังนั้น จึงมีคนรุ่นใหม่ที่ไม่ค่อยจะคิดอย่างนั้น จนกระทั่งความคิดแบบนี้มาถึงจุดๆหนึ่ง ได้ทำให้เกิดความรู้สึกแปลกขึ้นมาในใจของคนอินเดียที่ยังมีความรู้สึกอะไรบางอย่าง และรู้สึกว่าสิ่งที่อังกฤษทำมันมีนัยะแฝงอะไรบางอย่างอยู่

อันนี้ปรากฎชัดว่า พออังกฤษมาทำเช่นนี้แล้ว อังกฤษได้ประโยชน์ แล้วอังกฤษได้ขนเอาทรัพยากรอันมีค่ากลับไปยังเมืองแม่ของตนเป็นจำนวนมากมาย ในขณะที่คนอินเดียเองยากจน มีปัญหาด้านการเป็นอยู่ และปัญหาที่ปรากฎนี้ จึงทำให้คนอินเดียที่คิดต่อต้านอังกฤษ ชี้ให้ประชาชนชาวอินเดียเห็นได้ว่า นั่นไง เขาหลอกเรา เขาทำให้เราเข้าใจเช่นนั้น แล้วเขาเอาอะไรไปจากเรา

ดังนั้นจึงเกิดกระบวนการต่อต้านอังกฤษ โดยการพยายามรื้อฟื้นสิ่งที่เป็นอินเดียแบบเดิมๆขึ้นมาปลุกเร้า ทำให้เกิดกระบวนการต่อสู้เพื่อเรียกร้องอิสรภาพจากอังกฤษ ด้วยการพยายามทำให้เห็นว่า สิ่งซึ่งอังกฤษบอกว่าดี มันไม่ดี เพราะฉะนั้นครั้งหนึ่งสิ่งที่อังกฤษได้ทำให้เห็นว่าดีหรือไม่ดี…

ผมขอยกตัวอย่างตลกๆ คือคนอังกฤษเขาจะมีวิถีชีวิตของเขา เช่นเขาขับถ่ายเป็นระเบียบ พอพวกนี้เข้ามาสู่อินเดียก็ตำหนิชาวอินเดียมาก ซึ่งอันที่จริงการขับถ่ายเป็นเรื่องปกติ จะถ่ายตรงไหนก็ถ่าย พอเกิดกระบวนการต่อต้านอังกฤษ เขาแนะนำใหม่ว่าคนอินเดียทุกคน พวกเราไปฉี่และไปถ่ายรดหน้าบ้านของคนอังกฤษ เพราะฉะนั้นการฉี่การถ่ายอย่างไม่เป็นระเบียบ ถูกทำให้มีความหมายในเชิงสัญลักษณ์ของการต่อสู้กับอังกฤษ เวลาที่รถไฟวิ่งผ่านมา คนอินเดียจะไปนั่งถ่ายกันริมข้างทางรถไฟเป็นแถวยาวเหยียดตลอดทาง แล้วก็โบกมือทักทายกับชาวอังกฤษที่อยู่บนขบวนรถไฟ อันนี้เป็นการแสดงให้เห็นว่า "มึงไปได้แล้ว มึงอย่าอยู่ประเทศกูอีกต่อไปเลย"

กระบวนการนี้ แม้อังกฤษออกไปแล้วก็ยังมีอยู่เป็นปกติในปัจจุบัน การทำอะไรแบบง่ายๆเป็นกระบวนการที่บอกว่าอินเดียจะกลับไปสู่วิถีชีวิตเดิมๆ คือความจริงมันไม่ได้หมายความว่าต้องทำสิ่งนี้ให้มันดูดี แต่มันเนื่องจากอังกฤษไปมีระเบียบที่มาบอกว่าต้องขับถ่ายให้เป็นสัดส่วน ให้เป็นระเบียบ เมื่อเห็นว่าสิ่งซึ่งอังกฤษบอกมันไม่ถูก ก็ปฏิเสธด้วยการใช้วิธีนี้ต่อต้าน และการต่อต้านนี้ก็ได้กลายมาเป็นสิ่งที่ปรากฎในปัจจุบัน ซึ่งคนไทยไปประเทศอินเดียแล้วบ่นว่า ทำไมชาวอินเดียจึงเป็นเช่นนี้ ทั้งที่ความจริงแล้วมันไม่ได้เลวร้ายถึงขนาดที่ต้องมานั่งถ่ายต่อหน้าคนอื่น แต่ตอนนั้นมันเป็นสถานการณ์ที่ต่อต้านอังกฤษที่มาสร้างกฎระเบียบและจารีตของผู้ดีไว้ ทำให้ชาวอินเดียบางกลุ่มยกขึ้นมาเป็นข้ออ้างเพื่อโต้ตอบ

ผมยกตัวอย่างนี้เพื่อใช้ประกอบสิ่งที่ซึ่งเรียกกันว่าวัฒนธรรมอินเดีย เข้ามาสู่ประเทศไทย มันเลยหมดสภาพไปพร้อมๆกันกับเราไม่ยอมรับอินเดียเหมือนกับที่ชาวตะวันตกไม่ยอมรับ เพราะฉะนั้นเราจึงมีความรู้สึกดูหมิ่นดูแคลนสิ่งที่เป็นวัฒนธรรมและอารยธรรมอินเดีย ปัจจุบันเราจึงมีความรู้สึกที่ไม่ได้เห็นความงดงาม

เมื่อตอนเริ่มต้นชั่วโมง มีการเปิดเพลงอินเดียประกอบบรรยากาศ เราไม่ได้รู้สึกว่าเพลงอินเดียจะไพเราะ เราไม่รู้สึกว่าสิ่งที่มันเป็นสีสันวรรณะของอินเดียมันจะสวยงาม แต่ที่เราเห็นสวยงามทุกวันนี้ เนื่องจากธุรกิจการค้า ซึ่งเห็นว่าอินเดียเป็นตลาดการค้าที่ใหญ่มาก เขาจึงพยายามจะเก็บความเป็นอินเดียขึ้นมาแปรรูปเป็นสินค้า

เช่นเขาพยายามใช้สีแบบอินเดียในการตัดเย็บเสื้อผ้า เขาพยายามใช้รูปทรงแบบอินเดียมาทำเป็นแฟชั่นปัจจุบัน ตรงนี้ไม่ได้เป็นความพยายามของอินเดีย แต่เป็นความพยายามของพ่อค้าโลกที่พยายามจะเปิดตลาดค้าขายกับอินเดีย เขาจึงให้ชาวอินเดียไปเป็นนางงาม ทั้งนางงามจักรวาล เพื่อให้เกิดความรู้สึกเปิดประตูรับโลกภายนอก และความคิดแบบนี้เป็นความคิดของพ่อค้าที่เข้าไปเห็นอินเดียว่าจะเป็นแหล่งแสวงหาตลาดใหม่ๆได้ และแปรรูปสิ่งที่เป็นวัฒนธรรมอินเดียให้ออกมาเป็นสินค้า ดังที่เราเห็นอยู่ในปัจจุบันว่า เสื้อผ้าแบบอินเดีย ขายแพง ราคาไม่ใช่ถูกๆ ถ้าเราไปลองซื้อเสื้อผ้าแบบบริติชอินเดียดูจะแพง ไม่ใช่ของถูกๆ ซึ่งนั่นเป็นเรื่องธุรกิจ

ผมเข้าใจว่า สิ่งที่มันเป็นวัฒนธรรมอินเดียมีอิทธิพลต่อคนไทย คืออินเดียที่เข้ามาสู่ประเทศไทยในช่วงที่อินเดียยังเป็นแหล่งมหาอำนาจทางวัฒนธรรม ไม่ใช่อินเดียในปัจจุบัน และไม่ใช่อินเดียเมื่อ 200-300 ปีหลังมานี้

นักศึกษา : อยากให้อาจารย์ช่วยเล่าเรื่องที่พวกเราถูกครอบงำเรื่องสีจากตะวันตก ซึ่งผ่านมาทางโฆษณา หรือเรื่องสื่ออะไรต่างๆ

ดร.ประมวล : กรณีนี้ความจริงเกือบไม่ต้องพูด เพราะเราถูกครอบงำโดยตะวันตกมานานแล้ว เช่น กรณีสีขาวสีดำ ความจริงเกิดขึ้นในวัฒนธรรมอินเดีย 4-5 พันปีมาแล้ว คือบ้านเราถูกทำให้รู้สึกว่า ผู้หญิงที่สวยต้องผิวสีขาว เพราะฉะนั้นเราจึงมีโฆษณาชวนเชื่อ หลอกให้เราซึ่งเป็นคนไทยต้องซื้อครีมมาบำรุงผิวให้ขาว แล้วก็ขายกันอย่างเทน้ำเทท่า แล้วเราก็รู้สึกว่าต้องใช้ครีมนี่แหละ จึงจะดี อันนี้ระบาดไปทั่วไม่เฉพาะประเทศไทย รวมไปถึงประเทศจีน ซึ่งปกติคนจีนผิวก็ขาวอยู่แล้ว ผมจึงไม่รู้ว่าทำไมคนจีนถึงต้องใช้ครีมทาผิวให้ขาวขึ้นมาอีก อันนี้เป็นเรื่องที่มหัศจรรย์มาก

ผมคิดว่าอันนี้เป็นกระบวนการทำในความหมายที่มันมีวัฒนธรรม แล้วอย่าลืมนะครับว่า พวกฝรั่งที่มีอิทธิพลก็คือคนกลุ่มเดียวกับที่เข้าไปในอินเดียที่ผ่านมานั่นแหละ เพราะฉะนั้น สงครามวัฒนธรรมยุคใหม่ก็ยังเริ่มและทำกันไม่จบไม่สิ้น คนอินเดียที่ตอสู้สงครามนี้ก็ต่อสู้มาตลอดแล้วก็ยังไม่ยุติ ปัจจุบันก็ยังต่อสู้กันตลอดระหว่างพวกเรา ซึ่งถูกรบกวนหรือเบียดเบียน ด้วยกระบวนการคิดและรู้สึกที่ทำให้เราอยากทำให้ตัวเองมีผิวขาว

ความรู้สึกตรงนี้มันไม่ใช่ความรู้สึกเสแสร้ง เราลองนึกถึงภาพดู ถ้าคุณจะไปจีบสาวสักคนหนึ่ง คุณก็เลือกคนที่ผิวขาว ทำให้เพื่อนคนหนึ่งซึ่งเขาผิวไม่ขาวเกิดความรู้สึกว่า ทำอย่างไรจึงจะทำให้คุณสนใจเขาจึงต้องไปทำให้หน้าขาว แต่เมื่อไหร่ก็ตามที่คุณคิดใหม่ว่าคุณกำลังถูกหลอก โดยการคิดอะไรบางอย่าง ทำไมคุณไม่คิดว่าเพื่อนคุณที่ตัวเล็กๆผิวดำๆเป็นคนสวย แล้วคุณก็จะสลัดออกมาจากกรอบคิดอะไรบางสิ่งบางอย่างได้

กระบวนการอย่างนี้ไม่ใช่เรื่องง่ายๆ เพราะมันถูกปลูกฝัง มันถูกซึมซับไปในจิตของเราอย่างลึกซึ้งละเอียดจนยากที่จะไถ่ถอนได้ ผมคิดว่านี่คือวัฒนธรรมที่มีกระบวนการครอบงำมาโดยตลอด บังเอิญว่า อดีตเราเคยถูกครอบงำโดยชาวอินเดีย ปัจจุบันเราถูกครอบงำโดยชาวตะวันตกซึ่งเป็นฝรั่งจากที่ไหนไม่รู้ เพราะฉะนั้นกระบวนการครอบงำโดยเชิงสี ในเชิงวัฒนธรรมมันมีอยู่ตลอดเวลา

นักศึกษา : แล้วการครอบงำทางวัฒนธรรมนี้เกิดการเปลี่ยนแปลงกับสังคมไทยตอนช่วงยุคไหน จะใช้ช่วงรัชกาลที่ 5 ซึ่งรับการศึกษามาจากตะวันตกหรือเปล่าครับ ?

ดร.ประมวล : ถ้ามองแง่ประวัติศาสตร์-การเมือง ชัดเจนว่าประเทศไทยต้องเปิดตัวเพื่อติดต่อกับต่างประเทศที่เป็นชาวตะวันตก โดยเฉพาะเรามาถึงช่วงซึ่งมีการล่าอาณานิคม ก็คือหมายความว่า อังกฤษ ฝรั่งเศส เข้ามายึดแผ่นดินของประเทศเพื่อนบ้าน แล้วปกครองดูแล ประเทศไทยเราเกิดความตื่นตระหนกว่าประเทศเราก็จะตกเป็นแผ่นดินที่ถูกยึดครองไปด้วย จึงทำให้เราต้องพยายามหาวิธีแก้ไข ความพยายามแก้ไขส่วนหนึ่งก็คือ ต้องทำให้เห็นว่า เราสามารถที่จะดำรงตัวเราเองอยู่ได้ โดยการทำตัวเราให้ทันสมัย

วิธีการที่เขาจะเข้ามายึดครอง เขาจะอ้างกับประชาชนว่า เราเชย ล้าสมัย เราไม่ทันสมัย เพราะฉะนั้นจึงต้องทำให้เราทันสมัย ดังนั้นอันนี้จึงเป็นกระบวนการต่อสู้อย่างหนึ่งของคนไทย ขบวนการนี้แทนที่มันจะเป็นเครื่องมือ แล้วก็เลิกใช้เมื่อต่อสู้เสร็จแล้ว แต่กลายเป็นสิ่งที่ใช้กันตลอดมา จนกระทั่งว่าสุดท้ายเราแย่ยิ่งกว่าประเทศที่ถูกครอบครองเป็นอาณานิคม เพราะเราถูกยึดครองวิธีคิดที่ทำให้เราเชื่อและฝังใจว่า ต้องทำให้เป็นแบบฝรั่งหรือตะวันตก

ในอินเดียเสียอีก ขณะที่มีกระบวนการซึ่ง ในภาษาของนักสังคมวิทยาอินเดียพูดถึง westernization ก็มีคำว่า Sanskritization คู่กันมาตลอดเวลา คือทำอย่างไรในขณะที่มีการแย่งชิง ชาวตะวันตกพยายามทำให้คนอื่นเป็นตะวันตก(western) ก็มีชาวอินเดียกลุ่มหนึ่งมาแย่งชิงให้เป็นสันสกฤต(Sanskrit) เพื่อจะเป็นสัญลักษณ์ในตอนต้น

ตอนที่จะตั้งสถาบันการศึกษา ได้มีการเถียงกันอย่างเอาจริงเอาจังว่าจะใช้ภาษาอะไรในการสอนวิชาการระดับสูง แล้วตัวแทนของบริษัท East India company เสนอให้ใช้ภาษาอังกฤษ เพราะเขาอ้างเหตุผลว่า ภาษาสันสกฤตมีความบกพร่องไม่สมบูรณ์ ไม่สามารถสื่อสารความรู้ที่ถูกต้องและดีงามให้กับประชาชนได้ เพราะฉะนั้นนักสังคมวิทยาชาวอินเดีย จึงใช้สันสกฤตมาเป็นตัวอย่างของการใช้คำว่า Sanskritize คือหมายความว่า ทำให้เป็นอินเดีย

กระบวนการทำให้เป็นอินเดียคือกระบวนการที่ ผิดหรือถูกไม่รู้ แต่อย่างน้อยๆถ้าพูดกันตามภาษามวย ก็ยังมีหมัดซึ่งพอปกป้องตัวเองได้บ้าง ประเทศไทยเราเสียอีก มีกระบวนการอะไรไหมที่ทำให้เราเกิดความเป็นไทยที่จะโต้ตอบกับกระบวนการที่ทำให้เป็นฝรั่ง ดูแล้วไม่มีเลย ไม่มีไม่พอ เรากลับพยายามที่จะทำในลักษณะที่เป็นไปอย่างนั้น

ความจริงกระบวนการโต้ตอบกันนี้ไม่ใช่เรื่องดีเรื่องชั่ว แต่เป็นกระบวนการที่มันทำให้เกิดการสังเคราะห์ใหม่ ซึ่งทำให้เกิดการผสมระหว่างของเดิมกับของใหม่ ของเราไม่มีการผสม เพราะฉะนั้นกระบวนการที่ทำให้เกิดขบวนการแบบนี้ขึ้นมาตั้งแต่เมื่อไหร่ ผมคิดว่ามีมาเป็นเวลานานแล้ว และมีมาเรื่อยๆซึ่งได้ปรากฎชัดเจนมากในรัชกาลที่ 5 เพราะสมัยรัชกาลที่ 5 เราได้หันมาจับการศึกษาแบบใหม่โดยการส่งลูกส่งหลานไปเรียนหนังสือต่างประเทศ และลูกหลานที่ไปเรียนหนังสือยังต่างประเทศ ต่างก็ไปรับเอาฝรั่งมาเกือบทั้งหมด

ยกเว้นรัชกาลที่ 6 คือในสมัยนั้นเขาเห่อเรื่องวิทยาศาสตร์ เรื่องเทคโนโลยี แต่รัชกาลที่ 6 ท่านมีนิสัยมาทางศิลปะ ก็เลยเผลอไปสนใจเรื่องอินเดีย เพื่อต้องการแสดงความเป็นไทย เพราะฉะนั้นรัชกาลที่ 6 จึงสนใจเรื่องละคร เรื่องวรรณกรรมอินเดีย และได้แปลบทละครมาเป็นไทยๆ แต่ก็คืออินเดีย ที่สำคัญ ตอนนั้นมีกระบวนการที่โต้ตอบกับอังกฤษแล้วของอินเดีย รัชกาลที่ 6 จึงเห็นว่าสิ่งนี้เป็นประเด็นขึ้นมา

กระบวนการที่เรากำลังพูดถึงนี้ มันชัดเจนในกระบวนการจัดการทางการศึกษา เพราะการศึกษาเป็นอาวุธสำคัญที่จะกล่อมเกลาเราให้มีความคิดความเชื่อตามที่พึงต้องการของผู้จัดการศึกษา และตั้งแต่รัชกาลที่ 5 เป็นต้นมา ความจริงเริ่มจากรัชกาลที่ 4 ซึ่งพระองค์พยายามที่จะทำให้เป็นฝรั่ง พยายามทำให้เป็นวิทยาศาสตร์ แต่ผมชัดเจนมาปรากฏในสมัยรัชกาลที่ 5 ที่ 6 จนกระทั่งปัจจุบันเราก็ยังเป็นอย่างที่ว่าเอาไว้